مجموعه کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی فارسی قسمت بیست و یک

 

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

حرف شنو-سر به را-مطیع

 

روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

دوم از آن-در ثانی-دوم آن که
اردک رفتن، غاز آمدن(دست از پا درازتر برگشتن)

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

برده خورده-ملاحظه-پروا

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند
چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

خوش قلق-رام-خوش خوی

 

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

 

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن
زار-نا به سامان-خراب-بد
خش و خش-نگا. خش خش
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

زاق-چشم زاغ چشم

بوق سحر-نزدیک صبح-سحرگاهان

بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

چل و چو-خبر دروغ-شایعه

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

 

 

 

چِخه-نگا. چِخ

بچه بازی-لواط-کارهای کودکانه-ساده انگاشتن کار

جا آمدن حواس-به هوش آمدن

خرکار-پرکار

دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن
جا افتاده-آدم متین و با تجربه

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

 

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

آب شیراز-شراب

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن
از این دنده به آن دنده غلتیدن(از درد یا فکر و خیال نخوابیدن)

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

رفتن با سر-نهایت شوق و اشتیاق برای انجام کاری

 
خلاص-تمام شد-مُرد
ازدست‌رفته(عاشق)

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

زیر لبی-زیر زبانی

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

بی پرده-رک و صریح-آشکار
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

حشل-خطر

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

بیخ خِر-بیخ گلو

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

خاور زمین-قاره ی آسیا

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

پاک-به کلی-یکسره
 

چلاق شده-نوعی نفرین است

دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

باریک-دقیق-حساس

دل دادن و قلوه گرفتن-غرق گفت و گو و راز و نیاز بودن

جزغاله-سوخته-زغال شده

خون گرفته ی کسی بودن-در برابر کسی مسئول بودن

 

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن
 

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق
حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی
جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن
خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

زبان کسی را موش خوردن-سکوت کردن-با وجود ضرورت سخن نگفتن

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)
 

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

 
چاووش-کسی که به هنگام رفتن زایر به زیارت اشعار مناسب می خواند

چاشت-صبحانه-ناشتایی

اِرا(هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید)

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

 
پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

چهار چوب-محدوده-قاب

از شیر گرفتن-به دوره‌ی نوزادی پایان دادن

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

جان کلام-اصل مطلب

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار
زیرش زدن-زیر چیزی زدن

 

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

 

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

حال و بار-وضع زندگی

الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

از تیپ کسی بودن

بنا بودن-قرار بودن

 

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

 

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

خوش انصاف-با انصاف-منصف

 

امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

آمیزقلمدون(میرزا‌بنویس، کاتب)

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

 
رشوه گرفتن-رشوه خواری

 
تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار

 

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن
دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد
بساط در آوردن-الم شنگه راه انداختن-رسوایی به بار آوردن

آلکلی(معتاد به الکل)
چله نشینی-خانه نشینی
استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)
حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

ته بندی-خوراک کمی که پیش از غذای اصلی می خورند

 

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی

 

جا افتادن-سر جای خود آمدن

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

زرد گوش-بی رگ-ترسو

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج

 

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

بال بال زدن-بی قراری کردن-دل واپس بودن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

خرسک-نوعی فرش

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن
خرج راه-هزینه ی سفر
جامه شور-رختشوی

 

 

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

آلت فعل(وسیله‌ی انجام کار)

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

 

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

تن لش-به ناسزا: تنبل-بی مصرف-بی کاره
استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

دندان گِرد-طمع کار-آزمند-گران فروش
دور چیزی را خط کشیدن-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

جایی که عرب نی انداخت-جایی پرت که در آن جا خبری از کسی نمی آید
دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده

چرک نویس-نوشته ی نخستین که ممکن است بازبینی و ویرایش شود

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

جوشکار-کسی که قطعات فلزی را به هم جوش می دهد

ختم شدن-پایان گرفتن

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

در هم لولیدن-توی هم رفتن

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

اُق زدن-بالا آوردن

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

راه راه-دارای خطوط موازی

دوش فروش-ربا خوار

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

تلکه بندی-چیزی سرهم بندی شده و آسیب پذیر
دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن

 

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

ادا در آوردن(مسخرگی کردن، تظاهر کردن، تقلید کردن)

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

 
پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن
انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

چپ رو-تند رو

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)
بیا و ببین-تماشایی-بسیار جالب-قابل توجه
خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت
ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

ته ریش-ریش اندک

خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

رو زیاد کردن-پر رو شدن-توقع زیادی داشتن

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

آبکش کردن-سوراخ سوراخ کردن

 

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

آوار شدن سر کسی-بی‌خبر نزد کسی در آمدن
دراز کش-افتاده-خوابیده
رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن

در چاه افتادن-فریب خوردن

پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن
حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن
دست تنها-بی یار-تنها

زند و زا کردن-زاییدن-زاد و ولد کردن

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن
خوش رو-زیبا-خندان
 

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است
زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

 
تند نویسی-سریع نویسی
تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند
پینکی رفتن-چرت زدن

دل و دماغ نماندن برای کسی-حال و حوصله ای در کسی نبودن

 

خپله-چاق و کوتاه قد

حقه زدن-فریب دادن

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

آشی شدن(سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان)
پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

پشت بام-سقف بیرونی بام

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم
پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن
دوگلاسی-سبیل نازک قیطانی
به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

دو شاخ-دارای دو شقه

پر بودن خیک کسی-سیر بودن

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش
جامه شور-رختشوی

 

دک و دهن-دک و پوز

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

جوشی شدن-عصبانی شدن

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

از زبان افتادن(لال شدن)

 

از تک و تا نینداختن خود-از رو نرفتن-جا نزدن-خود را نباختن

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است
چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

 

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

توی باغ نبودن-کاملن از موضوع پرت و از آن بی خبر بودن

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

استخوان‌بندی-درست کردن انگاره و طرح

بی امان-پیگیر-دائم-پیوسته

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

 

به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن
به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

به خود پیچیدن-ناخوش شدن-عتاب کردن

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

 
آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

دخالت کردن-در آمدن در کاری

آی زرشک-آی زکی