فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت بیست و دو

 

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده
خشکه بار-نگا. خشکبار

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

 

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

ارباب حجت(اهل منطق)

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

آبِ خشک(آب بسته)

تر و فرز-چست و چابک

تار-از محلی راندن

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

بامبول-حقه-کلک

 
جاپیچ-جاکش-دلال محبت

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

زیر دادن-با کسره خواندن حرفی

آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

خش افتادن-خراش افتادن

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

ته نشین-رسوب کرده
خمیازه کشیدن-دهن دره کردن
آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)
زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن
دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

اصل‌ کاری(مهم‌ترین چیز یا شخص)

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

عینک ذره بینی بسیار قوی

زیر درختی-میوه هایی که زیر درخت فرو می ریزند

دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

جای سفت-وضعیت سخت

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا
تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن
خوش منظره-خوش نما-زیبا

آل-موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره
از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت(ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست)
آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

 

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

خط یازده سوار شدن-پیاده رفتن
دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

جدا جدا-یکی یکی-جداگانه

 
 

رومیزی-منسوب به میز

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

آب از آتش برآوردن-کار محال کردن

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

بی ناخن-بی انصاف-کسی که به زیردست سودی نمی رساند

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

به ساز کسی رقصیدن-بازیچه ی کسی شدن-از کسی فرمان بردن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

از جلوی کسی در آمدن(در برابر کسی مقاومت کردن)

زلم زیمبو-لوازم بی مصرف و بی ارزش

به گُه کشیدن-بی اعتبار کردن-با توهین خوار و خفیف نمودن

چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن

جاهل-جوان-نادان

اُرد کسی را خواندن(به حرف کسی گوش کردن، اهمیت دادن)

 

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

آتشی شدن-از کوره در رفتن

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

 
زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

حاضر جواب-کسی که برای هر موردی پاسخ آماده دارد

حساب کردن-پرداختن خرج

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

زحمت کشیدن-کار کردن

دو کرپا-چمباتمه

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

خر گردن-گردن کلفت-بی عار

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

تیز بازار-بازار گرم و پر مشتری

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

حرام و حرس-ریخت و پاش

جَخت-متضاد صبر

ذلیل مرده-ذلیل شده

 

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

 

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)
دست و پا گیر-مزاحم-مانع از کاری
زندگی-مال-وسایل کار و خانه

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن
باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ

تو دماغی-صدایی که بخشی از آن از بینی برآید

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
چار سو-چهار راه-جایی از بازار که در هر چهار سمت آن دکان و مغازه باشد

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

آمدن(آغاز به کاری کردن)

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

ابرو انداختن(ابرو آمدن)
اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

 

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

جراندن-جر دادن-پاره کردن

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه
بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

به لج انداختن-به لجاجت انداختن
حال و احوال-وضعیت-کیفیت

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن
چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

 

 

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

بد قدم-نامبارک-بد شگون

جفتک-لگد حیوان که با هر دو پا بزند-کنایه از خودداری از انجام کاری
حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن
چوب سیگار-نی سیگار
 

بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

 

تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی
حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار

خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن
خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)
ذِله شدن-ذله آمدن

جِر خوردگی-بریدگی-پارگی

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند
دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

بازو دادن-یاری دادن

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود
چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن
 

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

برزخ شدن-ناراحت شدن

استخوان‌بندی-درست کردن انگاره و طرح

 

 

 

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن
خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

 

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

 

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

تار-از محلی راندن
خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن

 

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

 

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن
حق البوق-رشوه

باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

 
آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر
پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم

آل-موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

 
بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

خواهر خوانده-دوست صمیمی

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن
پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

از رو رفتن-خجالت کشیدن-از میدان به‌در رفتن

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

باب-مرسوم-معمول

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

حال آمدن دل-بازیافتن نشاط-برطرف شدن خستگی

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

 

دو لبه-دارای لب کلفت

به دو دو افتادن-گود رفتن چشم بر اثر ضعف یا بیماری
 

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

زیر آبی-زیرآبکی

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

خانه ی خاله-جای راحت و خودمانی-ملک شخصی

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

جایی که عرب نی انداخت-جایی پرت که در آن جا خبری از کسی نمی آید

پرداختی-مبلغ داده شده

 

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

دلِی دلِی-حاشا-انکار

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

برخورد-بهم خوردن-تصادف

 

 

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

آستین تر داشتن-بسیار گریه کردن
آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن

آلامد(باب روز، به‌رسم معمول)

بابا بزرگ-پدر بزرگ
آب مروارید-تار شدن عدسی چشم

چشه ؟-او را چه شده ؟

زنگ زدن-ترکیب شدن آهن با اکسیژن هوا-فرسوده شدن-بی مصرف شدن

چرکمرده-نگا. چرکمُرد

خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

امن و امان-بدون بیم و هراس

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

 

زیر آبی-زیرآبکی

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

پیش کردن در-بستن در

خرید خدمت-فروختن خدمت کارمند به اداره-پرداخت پول برای نرفتن به خدمت سربازی

دستمالی-دست مالیدن

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

راست شدن-رو به راه شدن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو
انسان بودن-شریف و درست بودن
خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن
چَرس-حشیش-گرد-بنگ

بی شوخی-جدا-بدون شوخی

رقص شتری-رقصی که از روی قاعده نباشد-حرکات نابهنجار

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

آب به چشم آمدن-طمع کردن

رک گو-کسی که صریح و بی پروا حرف می زند

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

خشکه پلو-کته

 

 

خم گرفتن-فنی از کشتی

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

 
رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

آهوی خاور(آفتاب)

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون

دُم ِ هم کردن-مطابق یکدیگر کردن-دو کناره ی چیزی را بر هم نهادن

 
جیب کنی-اخاذی-به خرج انداختن دیگران
خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

با خدا-خداشناس-مومن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن
جا دار-وسیع-فراخ

 

دله دزدی-عمل دله دزد
ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن
بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

توله سگ-در حالت تحقیر: بچه

 

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

ابرو کج کردن(خشم گرفتن)

پیشکار-رییس دارایی شهر یا استان

حمله کردن-یورش بردن

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

حرف بی ربط-سخن نامربوط

چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

جَرّ-کشمکش دعوا

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن
دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

 

چتوَل-یک چهارم

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون
از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی

 

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

خل و ول-دیوانه-ساده لوح

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن
اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

امروزه روز-این روزها-در این دوره و زمانه

حاشا کردن-نگا. حاشا زدن

انگشت خوردن-افسوس خوردن-پشیمان بودن

 

 
خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته
رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک
آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

 

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

آزگار(زمان دراز)

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن
جِر خوردگی-بریدگی-پارگی

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

 
 

 

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی

چو انداختن-شایعه پراکندن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

دیدن دم کسی-دم کسی را دیدن

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن
 

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

به امان خدا رها کردن-اصلا به فکر نبودن-فراموش کردن

زن و بچه-اهل و عیال-زن و فرزند

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

چتولی نشستن-جمع و جور نشستن
تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن
خودنویس-قلمی که جوهرش را با خود دارد

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)